Technische ontwikkelingen

Een bedrijf is steeds minder een eiland. Steeds meer raakt het bedrijf in technische zin verbonden met zijn omgeving: andere bedrijven, overheden, enz. Het product van de één moet passen op dat van de ander. De dienst die de één levert moet voldoen aan de eisen die de ander stelt aan bijvoorbeeld kwaliteit, tijdstip en veiligheid. Het elektronische signaal dat de één uitzendt moet de ander kunnen ontvangen en interpreteren. Normen zijn nodig voor de (vaak technische) interfaces.

Uitbesteden

Veel bedrijven concentreren zich op kernactiviteiten en besteden andere activiteiten uit. Dat dwingt tot specificeren van datgene wat wordt geleverd. Dezelfde toeleveranciers leveren dikwijls ook aan anderen. Voor hen zou het handig zijn als de specificaties voor hun verschillende klanten op zijn minst gedeeltelijk overeenkomen. Het gaat hierbij niet alleen om specificaties van de te leveren producten of diensten, maar ook om bijvoorbeeld de administratieve afhandeling (bijvoorbeeld ontwikkel- en productdocumentatie, voorraadstaten, klantgegevens) en de automatiseringssystemen die deze ondersteunen. Al deze onderlinge afstemming is normalisatie, al heet het vaak niet zo

Ketenmanagement

Afstemming is er niet alleen tussen één bedrijf en zijn toeleveranciers, maar door de hele voortbrengingketen heen, ‘van korrel tot borrel’ en ‘van zaadje tot karbonaadje’. Die afstemming betreft de grondstoffen, halffabrikaten, producten en diensten, maar ook de kwaliteits- en milieuaspecten, logistiek, transport, verpakking, informatie- en betalingsverkeer.

Kwaliteitsmanagement

Duizenden bedrijven werken met een kwaliteitsmanagementsysteem volgens de norm ISO 9001. Zij maken hiermee hun organisatie beheersbaar en controleerbaar. Dit kan de basis kan vormen voor kwaliteitsverbeteringen. Het kwaliteitsmanagementsysteem kan aan de hand van ISO 9001 worden getoetst, door of namens de organisatie zelf, door of namens een afnemer, of door de neutrale derde organisatie: een certificatie-instelling. Als een organisatie die voldoet aan ISO 9001, mag worden aangenomen dat zij in staat is afspraken over te leveren producten of diensten na te komen.

Een kwaliteitsmanagementsysteem structureert het werk in het bedrijf. Het meest efficiënt kan dit gebeuren als er ook systematiek zit in het productassortiment, als de productiemiddelen gestructureerd zijn opgebouwd en als de informatiesystemen logisch in elkaar zitten, kortom: als normalisatie van producten, productiemiddelen en informatiesystemen heeft plaatsgevonden. Normalisatie brengt structuur in producten, productiemiddelen en informatiesystemen; kwaliteitsmanagement brengt structuur in de wijze van werken hiermee. Aan de hand van normen kan bovendien de kwaliteit van de te leveren producten of diensten worden gespecificeerd en gemeten.

Internationalisering

De handel wordt steeds meer grensoverschrijdend. Daarmee ontstaat behoefte aan internationaal erkende normen, zodat het handelsverkeer soepel kan verlopen. Hierdoor neemt het belang van mondiale en Europese normalisatie toe.

E-business

Het Internet maakt het mogelijk wereldwijd leveranciers te zoeken. Maar wie zegt dat deze leveranciers en hun producten en diensten betrouwbaar zijn? Wanneer de leverancier zelf een goedgekeurd kwaliteitsmanagementsysteem heeft, op basis van ISO 9001, schept dat een bepaalde mate van vertrouwen, namelijk dat hij in staat moet zijn om producten/diensten te leveren die eveneens voldoen aan met nummer en naam genoemde normen.

Certificatie

Het anoniemer worden van de markten en het groeiende kwaliteitsbesef hebben geleid tot een sterke toename van certificatie: van managementsystemen, producten, diensten, processen en personen. Aan alle certificatie gaat normalisatie vooraf: er zijn immers objectieve toetsingscriteria nodig. Zo versterkt de opkomst van certificatie het belang van normalisatie.

Overheidsinkopen en openbare aanbesteding

Overheidsinkopen vormen van oudsher een gebied waar nationale bedrijven voorkeursbehandelingen krijgen. Om ook hier één vrije Europese markt te krijgen, zijn overheden binnen de Europese Unie in enkele sectoren (onder andere aanleg van infrastructuur, energievoorziening, informatietechnologie) verplicht om bij investeringen boven een bepaald bedrag, de aanbesteding openbaar te laten zijn. Dan kunnen bedrijven uit andere landen ook meedingen naar de opdracht. Als in het bestek wordt verwezen naar nationale normen, ontstaat de facto echter toch nog een handelsbelemmering. Daarom moet het bestek verwijzen naar Europese normen, voor zover die er op het desbetreffende gebied zijn.

Productaansprakelijkheid

Bij gebruik van een product gaat een enkele keer iets mis, met een ongeval of schade als gevolg. Wie is in dit geval aansprakelijk, de consument of de producent? Europese wetgeving op het gebied van productaansprakelijkheid legt de bewijslast bij de producent: deze moet kunnen aantonen dat hij zijn product zodanig goed heeft gemaakt, getransporteerd en opgeslagen, dat hem niets verweten kan worden. Als de producent kan aantonen dat zijn product voldoet aan normen, staat hij juridisch sterker, omdat rechters er in veel gevallen van uitgaan dat in normen de “geaccepteerde stand der techniek” is vastgelegd. Als de producent bovendien nog een kwaliteitsmanagementsysteem heeft conform de norm ISO 9001, dan staat hij nóg sterker. Deze aansprakelijkheidswetgeving heeft dus het werken conform normen belangrijker gemaakt. Overigens: in ons rechtsstelsel is de bewijsvoering vrij, de rechter laat bij geschillen naast normen ook andere informatie toe.

Milieu, veiligheid

De toegenomen aandacht voor milieu en veiligheid leidt tot normen voor veiligheids- of milieuaspecten van producten en diensten, van daaraan gerelateerde informatie (bijvoorbeeld milieu-etikettering) en tot normen aan de hand waarvan het vermogen van een organisatie om milieuvriendelijk of veilig te werken aantoonbaar wordt (bijvoorbeeld ISO 14001 voor milieumanagement of VCA, de Veiligheids-checklist Aannemers).

CE-markering

CE-markering is inmiddels verplicht voor meer dan de helft van alle producten die in West-Europa op de markt worden gebracht. Met de CE-markering geeft de fabrikant aan dat hij voldoet aan bepaalde door de Europese Unie vastgestelde wettelijke eisen. In veel gevallen zijn deze eisen nader gespecificeerd in Europese normen, of deze normen geven testmethoden om te controleren of het product aan de eisen voldoet. De gemakkelijkste manier om aan de met CE-markering samenhangende wettelijke eisen te voldoen is door (Europese) normen te gebruiken. Daarvan zijn er inmiddels duizenden. Zo heeft CE-markering geleid tot sterke groei in het gebruik van normen.

Wetgeving

Bij CE-markering, Europese richtlijnen voor overheidsaanschaffingen en productaansprakelijkheid is er sprake van wetgeving die aanzet tot het gebruik van normen. Daarvan bestaan nog meer voorbeelden, zoals de Nederlandse bouwregelgeving. Het “Bouwbesluit”, dat de basis vormt voor het verlenen van vergunningen om te mogen bouwen, verwijst naar Nederlandse normen, waarin onder andere wordt aangegeven hoe kan worden gemeten of aan de wettelijk eisen wordt voldaan. In Nederlandse Praktijkrichtlijnen (NPR’s) worden bovendien voorbeeldconstructies beschreven: bouwconstructies die voldoen aan de wettelijke eisen.